Alpha-fetoprotein (AFP) là một loại protein được sản xuất chủ yếu bởi gan của thai nhi và túi noãn hoàng trong thai kỳ. Ở người trưởng thành, nồng độ AFP trong máu thường rất thấp. Xét nghiệm AFP (AFP test) là xét nghiệm máu để định lượng nồng độ AFP trong huyết thanh.

1. Giới thiệu về xét nghiệm AFP

1.1 Định nghĩa AFP (Alpha-fetoprotein)

• AFP là gì? Alpha-fetoprotein (AFP) là một loại protein được sản xuất chủ yếu bởi gan của thai nhi và túi noãn hoàng trong thai kỳ. Ở người trưởng thành, nồng độ AFP trong máu thường rất thấp.

• Nguồn gốc: AFP được tạo ra bởi các tế bào gan chưa trưởng thành của thai nhi và túi noãn hoàng. Sau khi sinh, nồng độ AFP giảm dần và đạt mức rất thấp ở người trưởng thành.

• Chức năng: Trong thai kỳ, AFP đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển các chất dinh dưỡng và bảo vệ thai nhi khỏi các tác nhân gây hại. Tuy nhiên, chức năng cụ thể của AFP ở người trưởng thành vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn.

1.2. Vai trò của AFP trong cơ thể

Vai trò của AFP trong thai kỳ

• Phát hiện dị tật bẩm sinh: Xét nghiệm AFP trong thai kỳ giúp phát hiện các dị tật bẩm sinh như khiếm khuyết ống thần kinh, thai không đầu (thiếu não), và nguy cơ bệnh Down. Nồng độ AFP cao hoặc thấp bất thường có thể chỉ ra các vấn đề về phát triển của thai nhi.

• Theo dõi sức khỏe thai nhi: Xét nghiệm AFP là một phần của bộ xét nghiệm sàng lọc ba tháng giữa thai kỳ, giúp theo dõi sức khỏe và sự phát triển của thai nhi.

Sự hiện diện của AFP ở người trưởng thành

• Ở người trưởng thành, nồng độ AFP trong máu thường rất thấp. Tuy nhiên, nồng độ AFP có thể tăng cao trong một số trường hợp bệnh lý, đặc biệt là ung thư gan nguyên phát, ung thư tinh hoàn, và ung thư buồng trứng. Do đó, xét nghiệm AFP được sử dụng để chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý này.

2. Ý nghĩa của xét nghiệm AFP

2.1.Chẩn đoán bệnh lý gan

Phát hiện ung thư gan nguyên phát

• Nồng độ AFP trong máu thường tăng cao ở những người bị ung thư gan nguyên phát (hepatocellular carcinoma - HCC). Khi các tế bào gan trở nên ác tính, chúng sản xuất AFP với số lượng lớn, dẫn đến nồng độ AFP trong máu tăng cao. Do đó, xét nghiệm AFP là một công cụ hữu ích để phát hiện sớm ung thư gan, đặc biệt là ở những người có nguy cơ cao như người bị viêm gan B hoặc C mãn tính.

Chẩn đoán các bệnh lý gan khác

• Ngoài ung thư gan, nồng độ AFP cũng có thể tăng trong các bệnh lý gan khác như xơ gan và viêm gan mãn tính. Mặc dù không đặc hiệu như trong trường hợp ung thư gan, nhưng sự tăng nồng độ AFP có thể gợi ý cho bác sĩ về sự hiện diện của các bệnh lý gan khác và cần thực hiện thêm các xét nghiệm chẩn đoán bổ sung.

2.2 Phát hiện dị tật bẩm sinh

Kiểm tra dị tật ống thần kinh

• Trong thai kỳ, nồng độ AFP trong máu mẹ có thể được sử dụng để phát hiện các dị tật ống thần kinh ở thai nhi, chẳng hạn như tật nứt đốt sống (spina bifida) và thiếu não (anencephaly). Nồng độ AFP cao bất thường trong máu mẹ có thể chỉ ra rằng có sự rò rỉ AFP từ thai nhi vào dịch ối, gợi ý về sự hiện diện của các dị tật ống thần kinh.

Phát hiện nguy cơ bệnh Down

• Nồng độ AFP thấp bất thường trong máu mẹ có thể là dấu hiệu của nguy cơ bệnh Down (trisomy 21) ở thai nhi. Xét nghiệm AFP thường được kết hợp với các xét nghiệm khác như xét nghiệm hCG và estriol để đánh giá nguy cơ bệnh Down và các bất thường nhiễm sắc thể khác.

2.3 Theo dõi ung thư

Theo dõi ung thư tinh hoàn và buồng trứng

• Nồng độ AFP cũng có thể tăng trong một số loại ung thư tinh hoàn và buồng trứng. Xét nghiệm AFP được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị và phát hiện sớm sự tái phát của ung thư. Sự thay đổi nồng độ AFP trong quá trình điều trị có thể cung cấp thông tin quan trọng về đáp ứng của cơ thể với điều trị.

Phát hiện sớm ung thư tái phát

• Sau khi điều trị ung thư, việc theo dõi nồng độ AFP có thể giúp phát hiện sớm sự tái phát của ung thư. Nồng độ AFP tăng trở lại có thể là dấu hiệu của sự tái phát, cho phép bác sĩ can thiệp kịp thời và điều chỉnh kế hoạch điều trị.

3. Khi nào nên thực hiện xét nghiệm AFP?

3.1 Khi nghi ngờ ung thư gan, tinh hoàn hoặc buồng trứng

Các triệu chứng và dấu hiệu cần xét nghiệm AFP

• Ung thư gan: Các triệu chứng có thể bao gồm đau bụng trên bên phải, sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, vàng da và mắt (vàng da), và sưng bụng.

• Ung thư tinh hoàn: Các triệu chứng bao gồm khối u hoặc sưng ở tinh hoàn, cảm giác nặng nề ở bìu, đau hoặc khó chịu ở tinh hoàn hoặc bìu, và đau lưng dưới. Xét nghiệm AFP có thể được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi ung thư tinh hoàn.

• Ung thư buồng trứng: Các triệu chứng có thể bao gồm đau hoặc sưng bụng, cảm giác no nhanh chóng khi ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân, và thay đổi thói quen tiểu tiện. Xét nghiệm AFP có thể giúp phát hiện và theo dõi ung thư buồng trứng.

3.2 Trong thai kỳ (đặc biệt là tháng thứ 4)

• Lý do: Xét nghiệm AFP trong thai kỳ giúp phát hiện các dị tật bẩm sinh ở thai nhi, chẳng hạn như khiếm khuyết ống thần kinh và nguy cơ bệnh Down. Nồng độ AFP trong máu mẹ có thể cung cấp thông tin quan trọng về sức khỏe và sự phát triển của thai nhi.

• Thời điểm: Xét nghiệm AFP thường được thực hiện trong khoảng từ tuần thứ 15 đến tuần thứ 20 của thai kỳ. Đây là thời điểm mà nồng độ AFP trong máu mẹ có thể được đo chính xác nhất để phát hiện các bất thường.

3.3 Theo dõi hiệu quả điều trị ung thư

• Theo dõi đáp ứng điều trị: Sau khi bắt đầu điều trị ung thư, nồng độ AFP trong máu có thể được theo dõi để đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị. Nếu nồng độ AFP giảm, điều này có thể cho thấy rằng điều trị đang có hiệu quả.

• Phát hiện sớm tái phát: Sau khi hoàn thành điều trị, việc theo dõi nồng độ AFP định kỳ có thể giúp phát hiện sớm sự tái phát của ung thư. Nồng độ AFP tăng trở lại có thể là dấu hiệu của sự tái phát, cho phép bác sĩ can thiệp kịp thời và điều chỉnh kế hoạch điều trị.

4. Quy trình thực hiện xét nghiệm AFP

4.1 Chuẩn bị trước khi xét nghiệm

Những điều cần lưu ý trước khi thực hiện xét nghiệm AFP

• Thông báo cho bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng: Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm AFP. Hãy thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc, vitamin, và thực phẩm chức năng bạn đang sử dụng.

• Nhịn ăn: Thông thường, bạn không cần phải nhịn ăn trước khi thực hiện xét nghiệm AFP. Tuy nhiên, hãy tuân theo hướng dẫn cụ thể của bác sĩ nếu có yêu cầu đặc biệt.

• Thông tin về tiền sử bệnh lý: Cung cấp cho bác sĩ thông tin về tiền sử bệnh lý của bạn, đặc biệt là các bệnh lý gan hoặc các bệnh ung thư trước đây.

4.2 Quá trình lấy mẫu máu

• Bước 1: Chuẩn bị: Bạn sẽ được yêu cầu ngồi hoặc nằm thoải mái. Kỹ thuật viên sẽ làm sạch vùng da nơi sẽ lấy mẫu máu bằng cồn để đảm bảo vô trùng.

• Bước 2: Lấy mẫu máu: Kỹ thuật viên sẽ sử dụng kim tiêm để lấy mẫu máu từ tĩnh mạch, thường là ở cánh tay. Quá trình này chỉ mất vài phút và có thể gây cảm giác châm chích nhẹ.

• Bước 3: Hoàn tất: Sau khi lấy đủ lượng máu cần thiết, kỹ thuật viên sẽ rút kim tiêm ra và băng lại vị trí lấy máu để ngăn chảy máu.

4.3 Phân tích và đọc kết quả

• Phân tích kết quả: Mẫu máu sẽ được gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích. Kết quả thường có sau vài ngày. Phòng thí nghiệm sẽ đo nồng độ AFP trong máu và so sánh với mức bình thường.

• Đọc kết quả:

  • Nồng độ AFP bình thường: Ở người trưởng thành, nồng độ AFP thường rất thấp, dưới 10 ng/mL.

  • Nồng độ AFP cao: Nồng độ AFP cao có thể chỉ ra ung thư gan, ung thư tinh hoàn, ung thư buồng trứng, hoặc các bệnh lý gan khác như xơ gan hoặc viêm gan mãn tính.

  • Nồng độ AFP thấp trong thai kỳ: Nồng độ AFP thấp bất thường trong thai kỳ có thể gợi ý nguy cơ bệnh Down hoặc các bất thường nhiễm sắc thể khác.

5. Kết luận

      Xét nghiệm AFP là một công cụ quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý gan, ung thư tinh hoàn, ung thư buồng trứng, và phát hiện các dị tật bẩm sinh trong thai kỳ. Nó giúp bác sĩ đưa ra các quyết định điều trị kịp thời và hiệu quả.

      Phát hiện sớm các bệnh lý và ung thư giúp cải thiện tiên lượng và tăng cơ hội điều trị thành công. Theo dõi nồng độ AFP cũng giúp phát hiện sớm sự tái phát của ung thư, cho phép can thiệp kịp thời và điều chỉnh kế hoạch điều trị phù hợp.